George Homans

                                                                                                                 Hazırlayan : Ersan Demirdalıç

GEORGE HOMANS ve SOSYOLOJİK KATKILARI

A.      Kısa Hayat Hikayesi ve Eserleri :

·         11 Ağustos 1910 yılında Boston Massachusetts’ te doğdu.

·         1928 yılında Harvard Kolejde Amerikan Edebiyatı okumaya başladı.

·         1930 yılında Harvard’ da  Pareto üzerine seminer çalışmasına katıldı.

·         1939 yılında Harvard Üniversitesi’ nde öğretim üyesi oldu ve burada sosyoloji ve Orta Çağ Tarihi dersleri verdi.

·         1964 ylında Amerikan Sosyoloji Derneği’ ne başkan seçildi.

·         Kendisine göre sosyolojiyle tesadüf eseri tanıştı.

·         Homans’ ın çalışmaları iki önemli bölümde incelenebilir.

·         İlk çalışmaları tümevarımsal bir yöntem içerirken , sonraları tümdengelimcilik hakim olmuştur.

·         Davranışsal Sosyoloji’ nin ve Sosyal Alış veriş  Teorisi’ nin kurucusu olarak kabul edilir.

·         Diğer alış veriş teorisyenleri John Thibaut, Harold Kelley ve Peter Blau’ dur.

·         29 mayıs 1989 yılında öldü.

                 Eserleri : On üçüncü Yüzyıl İngiliz Köylüleri (1941) , İnsan Grubu (1950),  Sosyal Alış Veriş   

                 Teorisi (1958) , Sosyal Davranış (1974 revize 1961) ,  Bir Sosyolog’ un  Otobiyografisi (1984)

B.      Temel Sosyolojik Yaklaşımı ve Çalışmalarında Öne Çıkan Kavramlar :

          Davranış Psikolojisi : Bu bölümde Homans’ ın ünlü psikolog Skinner’ den etkilendiğini göreceğiz. Şöyleki ;

·         Skinner’ e Göre Edimsel Davranış (Operant Behavior) : Herhangi bir ihtiyaç durumunda,organizmanın kendiliğinden ortaya koyduğu davranışlara edim denir. Örneğin; bir güvercinin kafasını kaldırması bir tepkidir. Burada “kafa kaldırma” şeklinde tanımlanan davranış, belirli durumlarda ortaya çıktığına bakılmaksızın bir edimdir. Edimsel davranışın ilk nedeni organizmanın içindedir. Edimsel davranış kendiliğinden ortaya çıkar ve sonuçları tarafından kontrol edilir. Bilinen bir uyarıcı tarafından oluşturulmaz, organizma tarafından ortaya konur ve sonuçları tarafından kontrol edilir. Örneğin; öğrencinin derste parmak kaldırarak kendiliğinden söz istemesi

·         Homans’ a göre bu tür bir psikolog davranışın nasıl öğrenildiği ile ilgilenmez. Skinner’ in alanında öğrenme teorisi zayıf bir yer kaplar.

·         Edimsel Koşullanma : Skinner’ e göre bir davranışın takviye edilmesi veya başka bir deyişle sıklığının artması durumunda buna tepki olarak ortaya çıkan davranışta azalma olur. Örneğin bir güvercine sürekli artırılarak mısır verilirse güvercin her seferinde yiyecek fakat doyuma ulaşacağından belli bir düzeyden sonra daha az yemeye başlayacaktır. Arkasından davranışın sona ermesi aşamasına geçilir. Şayet güvercine mısır verilmezse güvercin gagalama işlemine son verecektir. Yorgunluk güvercin için ağır bir maliyettir ve bu maliyet güvercinin gagalama işlemini sonlandıracaktır.

·         Homans’ a göre Skinner’ in güvercin deneyi bir alışveriş olamaz. Çünki güvercinin davranışı kesinlikle psikoloğun davranışını belirler.

Alışveriş Teorisi : Homans’ ın Alışveriş Teorisi bir dizi önermeden oluşur. Bu önermelerden bazıları en az iki kişi arasındaki ilişkiler üzerine kurulmuştur. Bu önermeler psikolojik ilkelere dayanırken iki nedenle psikolojiktir. Birincisi önermelerin psikologlar tarafından ifade edilmesi ve onlar tarafından ampirik olarak test edilmesidir. İkincisi ve daha da önemlisi önermelerin bireyle ilgilenmesi nedeniyle psikolojiktir. Homans bu sebeple psikolojik belirlenimci olarak adlandırıldı. Homans psikolojik ilkeleri kabul ederken insanın toplumsal olduğu gerçeğini asla inkar etmedi. Yani insanlar zamanlarının çoğunu birlikte etkileşim içinde geçirmekteydiler. Homans’ a göre toplumsal davranış en az iki kişi arasındaki somut ya da soyut az veya çok ödüllendirici veya maliyetli bir etkinlik alışverişidir. O kendi geliştirdiği alışveriş kuramında temel toplumsal davranışı ödüller ve maliyetler açısından açıklamaya çalıştı. Talcott Parsons’ un yapısal işlevselciliğinden güdülenerek bilimsel sosyolojinin bu tür kategorilere ihtiyaç duyduğunu ancak sosyolojinin aynı zamanda kategoriler arasındaki ilişkiler hakkında bir dizi önermeye ihtiyaç duyduğunu çünki bu tür önermeler olmadan açıklamanın imkansız olduğunu kabul etti. Önermesiz hiçbir açıklama yoktur diyen Homans, psikolojik düzeyde odaklanan bu önermeleri geliştirmeyi kendisi için görev olarak benimsedi ve bunlar alışveriş kuramının temelini oluşturur.  

          Sonuçta, Homans da bireylerin görünen davranışlarına yönelir. Etkileşim içerisinde olan insanların davranışları Blau’nun öne sürdüğü alışveriş kuramında da önemli bir yer tutar. Blau’nun düşüncesi klasik kuramcıların görüşlerine daha yakındır. Bu açıdan da Homans’tan farklılık taşır. Homans’ın kuramı, bireysel davranışın açıklanmasına yönelik aşırı vurgulardan dolayı psikolojik bir indirgemeciliğe kayar. Blau ise buna karşıdır. Homans mikro yapılar üzerinde dururken, Blau makro yapılar üzerinde durur. Mikro yapılar etkileşimde bulunan bireylerden oluşan yapılar iken, makro yapılar birbiriyle karşılıklı ilişki içindeki sosyal gruplardan oluşur. Temel olarak Blau, Homans’ın kuramını benimser, fakat ikisi arasında önemli farklılıklar mevcuttur. Blau, bireylerarası etkileşimlerden çok, daha büyük sosyal üniteler olan örgütler, topluluklar ve toplumlar üzerinde durmuştur. Blau, Homans’ın görüşlerini kültürel ve sosyal düzeylerdeki alışverişle bütünleştirmek ister.

Başarı Önermesi : Bir kişinin belirli bir eylemi ne kadar sık ödüllendirilirse o eylemi yapma olasılığı o kadar artar. Homans bunu bir büro ortamı üzerinden açıklamaktadır. Bir kişi geçmişte birtakım faydalı tavsiyeler almışsa diğerlerinin tavsiyesini daha fazla isteme olasılığı artar. Bu arada tavsiye edeb kişi şayet yaptığı tavsiyelerden dolayı beğenilerek ödüllendirilmişse tekrar tekrar tavsiyelerde bulunmak isteyecektir. Başarı önermesine uygun davranış üç aşamayı kapsamaktadır : birincisi bir kişinin eylemi, ikincisi ödüllendirilmiş bir sonuç ve üçüncüsü ilk eylemin yenilenmesidir. Homans başarı eylemi ile ilgili bazı durumları netleştirmeye çalışmıştır. Birincisi artan ödüller daha fazla eyleme sebep olmaktadır. Ancak bu karşılıklı hareket tarzında seyreden olaylar zincirinin daha fazla devam edemez. İkinci olarak davranış ve ödül arasındaki zaman mesafesi ne kadar az olursa kişinin davranışı yenileme olasılığı o kadar artar. Tersi durumda yani zaman aralığı mesafesi artarsa davranışı yenileme olasılığı azalır. Son olarak düzenli ödüller bıkkınlığa yol açar. Düzensiz aralıklı ödüller ise davranışın yinelenmesine neden olur. Kumar oyunu buna örneklenebilir.

Uyarıcı Önermesi : Belirli bir uyarıcının veya uyarıcı dizisinin geçmişte ortaya çıktığı durumda bir kişinin eylemi ödüllendirilirse şimdiki uyarıcılar geçmişteki uyarıcılara benzedikçe kişinin aynı eylemi ya da benzer eylemi gerçekleştirme olasılığı artar. Homans’ ın büro örneği üzerinden gidersek , kişi ve diğer kişi geçmişte tavsiye verme ve almayı ödüllendirici buldularsa gelecekte benzer koşullarda benzer eylemlere kalkışma olasılıkları vardır. Mesela oltasını bulanık suya atan ve balık yakalayan kişi bulanık suda tekrar balık tutmaya eğilim gösterir.

Değer Önermesi : Bir kişinin eylemi onun için ne kadar değerliyse onun eylemi gerçekleştirme olasılığı o kadar fazladır. Büro örneğinde bulunan iki kişiden herbirinin diğerine verdiği ödüller değerli görüldüğü durumda kişilerin davranışı gerçekleştirme olasılıkları, ödüllerin değerli görülmediği bir durumdan daha fazladır. Bu noktada Homans ödüller ve cezalar kavramlarını öne sürer. Ödüllerin arzu edilen bir davranışa yol açması daha fazla olasıdır. Cezalar arttıkça istenilmeyen davranışların tekrarlanması olasılığını azaltır. Homans cezaların etkili olamayacağını söyler ve bunun için en etkili yolun istenmeyen davranışa ödül verilmemesi olduğunu belirtir. Eninde sonunda ödüllenmeyen davranış sönecektir. Homans! A göre ödüller maddi ya da özgeci olabilir.

Yoksunluk ve Doyum Önermesi : Yakın geçmişte bir kimse bir ödülü ne kadar sık almışsa o ödülün daha fazlası o kişi için o kadar az değerli olur. Bürodaki iki kişi birbirlerine o kadar çok tavsiye verip ödül alırlar ki artık ödüller onlar için değerli olmaktan çıkar. Burada zaman önemlidir. Şayet belli ödüller geniş zamana yayılırsa insanların doyuma ulaşmaları daha az olasıdır. Homans burada başka iki kavramı ortaya koyar. Bunlar yarar ve maliyettir. Herhangi bir davranışın maliyeti eylem biçiminden vazgeçilmesi sebebiyle kaybedilen ödüller olurken , ortaya çıkan maliyetten daha fazla elde edilen ödüller ise toplumsal alışverişteki yarar olmaktadır. Sonuç olarak bir kişi eyleminin bir sonucu olarak ne kadar çok yarar sağlarsa eylemi yapma olasılığı o kadar artar.

Saldırma ve Onama Önermesi :  Bir kimsenin davranışı beklediği ödülle karşılanmadığı ya da beklemediği  bir ceza ile karşılaştığı zaman o kişi öfkelenir ve saldırgan davranış sergileme ihtimali artar ve bu tür davranışın sonuçları onun için daha değerli hale gelir. Büro örneğinde kişi beklediği tavsiyeyi almazsa ve diğeri umduğu övgüyü elde edemezse her ikisinin de öfkelenmesi olasıdır.

Rasyonellik Önermesi : Bir kişi alternatif eylemler arasından seçim yaparken daha büyük değerli eylemi seçer. Ekonomik olarak rasyonellik  önermesiyle uyumlu olarak eylem gerçekleştiren kişiler yararlarını en üst düzeye çekerler. Fazla ödüllü durumlarda eylemciler ödüllerin miktarlarını karşılaştırırlar ve kendileri için en uygun olanı tercih ederler. En çok arzu edilen ödüller hem değerli hem de yüksek düzeyde erişilebilirdir. Rasyonellik önermesi bize bir eylemcinin bir ödülü niçin diğerinden daha değerli olduğunu söylemez. Homans kendisinin rasyonellik ilkesinin kendisinin daha davranışçı önermeleriyle bağlantısını bu biçimde kurar. Homans’ ın kuramının özeti eylemcinin bir yarar arayıcısı olarak görülmesidir.    

C.      Kaynakça :

                Sosyoloji Kuramları , George Ritzer

                Çağdaş Sosyoloji Kuramları , Margaret Poloma

                Çağdaş Sosyoloji Kuramları , Ruth A. Wallace , Alison Wolf

                Wikipedia